Klasyfikacja kapliczek, czyli ten skomplikowany, ale fachowy podział

Klasyfikacja kapliczek wg T. Seweryna:

I. KAPLICZKI NADRZEWNE
Materiał: drewno, oszklone. Zawieszone na starych sosnach, lipach, dębach i topolach przydrożnych.
Typ 1: oszklone, płaskie skrzyneczki z obrazkiem w ramkach. Skrzyneczki te mają też kształt płaskiego ołtarzyka oszklonego. Przybijane do drzewa lub wstawiane w jego dziuplę.
Typ 2: kapliczki podobne do budek ptasich, altanek lub płaskich skrzyneczek, nieraz misternie rzeźbionych z wyrzeźbionym w drzewie świątkiem. Frontowa ściana jest otwarta.
Typ 3: miniaturowe świątynki w kształcie płaskich budyneczków z wieżyczkami lub sygnaturkami, otoczone z przodu ogrodzeniem wiejskim. Mają one daszki dwu lub czterospadowe przechodzące w baniastą kopułę lub wieżyczkę. Frontowa ściana otwarta, obramiona z boku dekoracyjnymi kolumienkami i listewkami zdobniczo wycinanymi. Nad nią trójkatny przyczułek z naszczytnikiem w kształcie krzyża. Do niektórych kapliczek dodawano lampki oliwne, a z boku wieżyczki o trzech kondygnacjach i oknach romańskich z kolorowymi szybkami.
Typ 4: kapliczki nakryte trzema daszkami. Wyglądają jak świątynie z renesansową loggią, a więc otwartym krużgankiem łukowo sklepionym, wspartym na rzeźbionych kolumienkach. Wewnątrz znajdują się rzeźby w trzech grupach. Środkowa część bywa oszklona, a zawiera rzeźbę główną na tle ołtarzyka z obrazkiem. Materiał: drewno, zdarzały się obrazki malowane na blasze.

II. KAPLICZKI NA SŁUPACH
Materiał: słupy drewniane, kamienne lub murowane. Figura święta albo godło krzyża z kamienia lub żelaza.
Typ 1: kłody drzewa z wydłubaną wnęką, albo na ich wzór murowane, walcowate miniatury baszt, nakryte płaskim, stożkowatym dachem.
Typ 2: słupy drewniane na których stawiano lub wieszano godła święte lub świątka. Mogą być nakryte daszkiem, a z boku osłonięte od deszczu pionowymi deseczkami ozdobnie profilowanymi. Czasami pojawiała się półeczka na doniczki z kwiatami.
Typ 3: czworościene słupy z wnęką lub kolumny kamienne zakończone kapliczką. Niektóre sylwetkami przypominają latarnię morską.
Typ 4: u podstawy czworoboczna wnęka – pudełko z świątkiem, a słup stanowi dłuższe ramię krzyża, górującego nad czworobocznym pudełkiem, czasem przeszklonym.

III. KAPLICZKI NAZIEMNE
kapliczki domkowe - obiekty murowane lub drewniane, naśladujące formę małej świątyni, bądź kapliczki groty - obiekty wybudowane w formie sztucznej jaskini.
Typ 1: budynek z belek modrzewiowych, stawianych na zrąb, nakryty dachem w kształcie piramidy kwadratowej. Kapliczka ta znajdowała się w stosunkowo dużym ogrodzeniu niskiego płotu. U szczytu krzyż i wypełniające całą frontową ścianę dwuskrzydłowe drzwi zbite z listew, rozróżniają kapliczkę od budynku gospodarczego.
Typ 2: domki czworościenne, wapnem bielone, pokryte dachem dwu - lub czterospadowym, z dużym wejściem, do połowy zasłonięte sztachetową bramką. Wewnętz ołtarz z mensą, rzeźbą lub obrazem.
Typ 3: jednonawowe świątynki z oknami w bocznych ścianach, zwięńczone kopułą baniastą lub wieżyczką, albo też kulą osadzoną na ostrosłupowej sterczynie.
Typ 4: murowane, graniastosłupowe obeliski z kamienia lub cegły, schodkowo złamane w 2 lub 3 kondygnacjach lub czworościenne słupy z wnękami, wypełnione zwykle płaskorzeźbą, a nakryte dwu- lub czterospadowym daszkiem. Do tego typu możemy zaliczyć stawiane na cmentarzach „latarnie umarłych”.
Typ 5: kapliczki groty - obiekty wybudowane w formie sztucznej groty, najczęściej z kamienia, mieszczące zwykle rzeźbę figuralną.
Typ 6 : kapliczka słupowo - domkowa, typ pośredni w formie prostopadłościennego dużego słupa, murowana lub drewniana, zawierająca jedną głęboką wnękę dużych rozmiarów, mogącą pomieścić cały ołtarz lub rzeźbę figuralną.I

IV. KAPLICZKI WNĘKOWE
Nisze ochraniające wizerunki sakralne w obiektach o różnym charakterze, często związane z naturalnymi tworami przyrody.
Typ 1: wnęki w ścianach domów, w budowlach bramnych, murach.
Typ 2: wnęki wykute w skale lub naturalne nisze skalne.
Typ 3: wnęki - dziuple drzew.

V. FIGURY PRZYDROŻNE
figury przydrożne - rzeźby figuralne, pełnoplastyczne posągi, zazwyczaj kamienne lub drewniane, najczęściej osłonięte daszkami metalowymi wspartymi na prętach.
Typ 1: Architektura tych figur została ograniczona na rzecz funkcji. I tak: cokół, dwa prostopadłe kamienie, stanowią podstawę rzeźby. Czasami cokół był z jednej strony wydłużony i służył jako klęcznik. Zdarzało się, że z czterech stron figury zosały umieszczone słupy z zastrzałami, dźwigające dach czterospadowy.
Typ 2: Figury nakryte dachem dwuspadkowym, brogowym lub stożkowatym, wspartych na czterech słupach. Kapliczki takie stawiane były nad źródłami, rzekami, jeziorami i koło mostów. W wielu miejscowściach święci znajdują miejsce dosłownie nad wodą, pale dźwigające daszek umieszczone są w wodzie.
Typ 3: Podmurówka, cztery filary połączone arkadami, daszek gwieździsty powstały ze skrzyżowania dwóch daszków dwuspadowych, a wreszcie kopuła w kształcie kopisy z żelaznym krzyżem.
Typ 4: Figury z rozpiętym nad nimi daszkiem, niczym baldachimem na żelaznych pretach wygiętych w kształ litery S.

KOLORY W KAPLICZKACH
Kapliczki bywały polichormowane. Pojwiały się takie zestawienia kolorystyczne: róż indyjski i błękit, niebiesko-białe, białe cętki i gwiazdki na brązowym tle, większa różnorodność: słup na żółto, kapliczka na zielono, wnęka na niebiesko i kolumienki frontowe na czarno. Generalnie pełna dowolność.

NAPISY:Jeżeli na kapliczce znajdowała się inskrypcja to była przede wszystkim formą wypełnienia ściśle ograniczonej przestrzeni znakami graficznymi i funkcję tę spełniał nawet za cenę konfliktu z pisownią.
źródło: T. Seweryn, „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce”